تخت فولاد
بعد از قبرستان وادی السلام درنجف
اشرف وسایر گورستانهای اعتاب مقدسه و همچنین
گورستان قدیمی قم و مقبره شیخان باید قبرستان
تخت فولاد را شریفترین و ارجمند ترین و متبركترین
مقابر و گورستانهای ایران بلكه عموم شهرهای شیعه
نشین محسوب داشت .
وجود « لسان الارض » كه از بدو
خلقت حكایت می كند و همچنین وجود قبر جناب « یوشع»
از انبیای بزرگوار بنی اسرائیل در این
سرزمنی مقدس
كه مربوط به دو هزار سال قبل و شاید كمی بیشتر
باشد از امتیازات این زمین و گورستان می باشد.
وجه
تسمیه (علت
نام گذاری)
لسان الارض یعنی زبان زمین
تخت فولاد
مزار بابا ركن الدین
تخت
فولاد در قبل از اسلام
مساجد تخت فولاد
آب انبار
غسالخانه
تقسیم
بندی تكیه های تخت فولاد
قدیمی ترین قبر در گورستان تخت فولاد
وجه تسمیه (علت
نام گذاری)
این گورستان در طول تاریخ بچندین
نام شهرت داشته و برای هر كدام از این اسامی وجوهی
ذكر شده است به این ترتیب :
لسان الارض ـ تخت فولاد ـ مزار
بابا ركن الدین .
الف
: لسان الارض یعنی زبان زمین
برای این نام دو وجه ذكر شده است :
1- حافظ ابونعیم اصفهانی
(احمد بن عبدالله بن اسحق بن موسی بن مهران متولد
در 330 یا 336 و متوفی در یكشنبه 21 محرم الحرام
سال
430 مدفون در قبرستان آب بخشان كه در زمان
حاضر به میدان شهداء معروفست ) محدث جلیل القدر
مولف كتب و رسائل عدیده از آنجمله
: حلیه الاولیاء
و مانزل من القرآن فی امیر المومنین علیه السلام و
اربعین در حالات حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه
الشریف و كتاب
ذكر المهدی علیه السلام و غیره در
كتاب ذكر اخبار اصفهان (ص 41 جلد یكم ) می نویسد:
حدثناابو جعفر محمد بن احمد بن عمروالطهرانی
المودب ثنا عمر بن احمد السامری الخزاز ثنا احمد
بن الحسن الواسطی ثنا احمد بن محمد بن غالب غلام
الخلیل ثنا هذبه ابن خالدثنا حمد
(حامد) بن سلمه
فی قول الله عزوجل قال: لما قال للسموات و الارض
:« ائتیا طوعاً او كرهاً قالتا طائعین »
اجابه ارض اصبهان فم الارض و
لسانها .
یعنی : گاهی كه حق جل وعلا خطاب به
آسمانها و زمین فرمود:
بمیل یا بكراهت بیائید در جواب
گفتند آمدیم از روی فرمانبرداری (ومیل) آیه : 11
سوره فصلت .
ما فروخی اصفهانی (مفضل بن سعد بن
الحسین الاصفهانی ) در كتاب :« محاسن اصفهان » در
باره اصفهان مولد و منشاء خود پس از
ذكر حدیث مروی
از رسول اكرم صلی الله علیه و آله و سلم كه
فرمودند : « حب الوطن من طیب المولد » حدیث خطاب
خداوند تبارك
و تعالی را به آسمانها و زمین نقل می
كند (ص 5 مقدمه مولف ) .
حسین بن محمد بن ابی الرضا آوی
اصفهانی از فضلاء و نویسندگان بزرگ قرن هشتم در
كتاب : ترجمه محاسن اصفهان (ص 79 ) داستان
جواب
گفتن زمین اصفهان را از قول حافظ ابونعیم نقل می
كند :
مرحوم
آقا محمد مهدی ارباب اصفهانی (فرزند حاج محمد رضا
فرزند حاج محمد كاظم بن میرزا كوچك بن میرزا ابو
تراب میرزا محسن بن
حاج میرزا جوادین حاج ملا مومن اصفهانی متوفی بسال 1314 مدفون در قبرستان آب
بخشان اصفهان كه خراب و تسطیح شده و اراضی
آنجا را فروخته اند و چند موسسه دولتی نیز در آنجا ایجاد كرده اند )دركتاب « نصف جهان فی تعریف
الاصفهان » گوید: « از جمله امكنه
معروف تخت فولاد
بقعه مشهور به لسان الارض است كه در آن قبریست می
گویند قبر شعیای پیغمیر است و بین الانام معروف
است كه این
محل جواب انبیای طائعین را گفت و در
این باب حدیثی گفته و نقل كرده اند . پس از این
بیان گفتار ما فروخی را در كتاب محاسن اصفهان نقل
می كند .»
توضیح و رفع اشتباه
1- از بیان مرحوم ارباب معلوم
می شود كه وی كتاب ذكر اخبار اصفهان تألیف حافظ
ابونعیم را ندیده است و ضمناً قبر شعیا در
امامزاده
اسماعیل واقع و مشهور و معروف و معلوم
است و در آن خلافی نیست و این قبر مربوط به جناب
یوشع می باشد .
مرحوم ارباب پدر مرحوم میرزا محمد
حسن ذكاء الملك فروغی از فضلاء و ادباء و شعراء و
نویسندگان معروف دوره ناصری و او پدر
مرحوم محمد
علی فروغی مولف : سیرحكمت در اروپا وغیره و مرحوم
ابوالحسن فروغی ادیب و دانشمند و شاعر و مورخ از
مفاخر علمی
و ادبی معاصر ایران می باشد .
2- مرحوم مولی عبدالكریم گزی
در تذكره القبور (ص 44 رجال اصفهان ) می نویسد :
گویند حضرت امام حسن علیه السلام كه به اصفهان
آمد
این زمین با او تكلم كرده كه یهود جادو می كنند پس
آن حضرت تختی از فولاد ساخته و در آن منزل كرد كه
جادو می كنند پس آن حضرت
تختی از فولاد ساخته و در
آن منزل كرد كه جادو در آن اثر نكند و به این
مناسبت این قبرستان را تخت فولاد می گویند (همچنین
لسان الارض
به قسمتی از آن گفته شده است ) ولی
آمدن آن حضرت به اصفهان محل تامل است اگر چه بعضی
از علماء ورود حضرت را به كهنگ
(بروزن نهنگ) كه از
دهات اصفهان است وغیر آن را نقل نموده اند .
ب
:
تخت فولاد ( معروفترین اسامی این مزار
متبرك )
در علت شهرت این گورستان بدین نام
از طرف نویسندگان نظریاتی و بیاناتی گفته شده است
بدین قرار :
1 - سابقاً از قول مرحوم مولی
عبدالكریم جزی درتذكره القبور راجع به نام لسان
الارض شرح نوشتیم كه:گفته می شود كه حضرت مجتبی
علیه السلام جهت رفع آثار جادوی یهود اصفهان تختی
از فولاد تهیه فرمود و در این محل بر روی آن نشست
. این سخن همانند گفتار مرحوم
بهشتیان هیچگونه
ارزش نداشته و فقط پنداری عامیانه بیش نیست .
2- مرحوم حاج میرزا حسن خان جابری
انصاری در تاریخ اصفهان وری در ضمن وقایع سال 407
(ه ، ق) می نویسد :
« در ری پسر پولاد از اتباع
بویهیان یاغی شده و به مدد منوچهرین قابوس وی را
حصار داده و آنها را ناچار كرد تولیت اصفهان را به
او
دادند و تخت پولاد منسوب به پدر اوست كه دلیری
رشید بود و تختی سنگی ساخته بر او نشسته و تا زمان
پدر مولف آن تخت سنگی بود .
كشتی گیران از زمان
معتمد در آن نقطه كشتی می گرفتند وچون دیگر مبانی
اتباع ظل السلطان آنرا از میان بردند . یعنی تخت
را شكستند لكن
محل او معلوم و معین است » .
شاردن سیاح معروف فرانسوی در
سفرنامه خود (ص 77 ترجمه محمد عباسی قسمت اصفهان )
پس از شرحی كه راجع به مقبره
اللهوردیخان
(اللهوردی بیك ) و محمد علی می نویسد گوید:« درماورای آنها ناحیه تخت فولاد
واقع شده است كه به مناسبت سكونت سردار
بزرگی در
آنجا كه به واسطه پیروزیهایش « پولاد بازو» لقب
داشته چنین نامیده شده است .»
ج:
مزار بابا ركن الدین
در قرنهای پنجم تا نهم مزار تخت
فولاد یكی از جایگاههای عباد و ریاضت بوده و عرفاء
و صوفیه و مرتاضین و عبادو زهاد در آنجا برای
خود عبادت خانه ها ساخته بودند و در آنها شب وروز به
عبادت و راز و نیاز با خداوند متعال مشغول بودند .
نامش ركن الدین مسعود بن عبدالله
انصاری بیضاوی وفاتش در روز یكشنبه 26 ربیع الاول
سال 769 ه.ق شرح حالش همچون دیگر باباها
مجهول است
همینقدر معلوم است كه مورد توجه و عنایت علماء
بزرگ همچون جناب شیخ بهائی و مولی محمد تقی مجلسی
و حاجی كلباسی
بوده است .
باباركن الدین ظاهراً در زاویه
عبادت خویش مدفون گردیده پس از وفات باباركن الدین در
این محل آنجا را گاه تخت فولاد گاه مزار باباركن
الدین می گفتند .
شاردن در سفرنامه خود (ص 69 ترجمه
آقای محمد عباسی قسمت اصفهان )در تحت عنوان
«شاهعباس كبیر بانی مزار باباركن الدین و
شمه ای
از تاریخچه آن » باباركن الدین می نویسد :
« نام باباركن كه به این پل (مقصود
پل خواجو می باشد كه در آن زمان آن را پل باباركن
الدین نیز می گفته اند )نهاده اند یكی از بزرگترین و
مشهورترین گورستانهای اصفهان می باشد و بمناسبت
دفن یك درویشی شهیر پارسای باستانی در یك مزار
زیبای مرمری كه در گورستان
مزبور بنا گشته چنین
نامیده شده است» استاد بزرگوار جناب آقای عریضی در
ترجمه این قسمت از كتاب (ص 148) می نویسد:
«نام بابا ركن الدین را كه به این
پل نهاده اند از نام قبرستانی به این اسم اقتباس
شده است كه بزرگترین و مشهورترین قبرستانهای
اصفهانست و درویش مشهور پارسائی كه همین نام را
داشته وقبر مجللی از سنگ مرمر دارد در آن مدفونست
» .
تخت
فولاد در قبل از اسلام
:
همانگونه كه ذكر شد زمین لسان
الارض بشرحی كه از كتاب : (ذكر اخبار اصفهان )
تالیف حافظ ابونعیم نقل كردیم حكایت از بدو خلقت
می
كند كه قدمت و اهمیت آن با خلقت انسان و زمین و
آسمان شروعمی شود .
خبری را كه حافظ ابونعیم روایت می
كند هر چه باشد نشانگر سابقه تاریخی این زمین مقدس
بوده و از آن حكایت می كند كه قبل از اسلام نیز
مورد توجه و عنایت مردم این شهر بوده است .
قبر جناب یوشع در این زمین مقدس
نیز دلیل دیگری است از صدها سال قبل از اسلام یعنی
در زمانیكه بخت النصر یهود را از فلسطین كوچانیده
بود و بعداً در اصفهان ساكن شدند همچنین جناب یوشع
از انبیاء و احباء بزرگ آنان در این شهروفات یافته
ودراین زمین كهدر آن زمان هم
دارای شهرت و نام بود
دفن گردید .
حافظ ابونعیم در كتاب خود (ص 39)
می نویسد :
قال
اسحق : (وبنی ماربین یوشع بن نون . . . ) و مراد از اسحق : ابویعقوب اسحق بن علی بن ابراهیم
بن قولویه است كه در 5 ربیع الاول سال 368 وفات
یافته است و الز احادیثی كه به اسنادش از او روایت
می كند یكی قال النبی صلی الله علیه و آله و سلم
.
« المرء مع من احب » یعنی : انسان
(در روز رستاخیز) با كسی است كه ویرا دوست می
دارد.
مرحوم انصاری در تاریخ اصفهان و ری
(ث 317) می نویسد:«و ابن یوشع غیر از یوشع بن نون
وصی حضرت موسی علیه السلام می
باشد » (و این نكته
خود معلوم است كه مابین زمان جناب یوشع وصی حضرت
موسی علیه السلام تا داستان اسارت یهود بدست بخت
النصر
و سپس مهاجرت به اصفهان فاصله زمانی زیادی
است .)
قبر جناب یوشع در اطاقی در تكیه
السان الارض قرار داشت كه متاسفانه در سالهای اخیر
تكیه و بقعه وسط آن و همچنین ابن مقبره و
اطاقهای
مجاور آنرا از روی جهالت ونادانی خراب كردند و
قبور متعلق به خاندان علامه فقیه مفسر آقا میرزا
محمد باقرنواب را با خاك یكسان
نموده وقبر جناب
یوشع از پیغمبران بنی ایرائیل را همچنون قبور
بزرگان اجداد پیغمبر اكرم در جنه المعلی (در مكه
معظمه ) و قبرستان بقیع
(قبور ائمه اطهار علیهم
السلام) فقط باقی گذارده و پارچه ای سبز بر روی آن
كشیده اند و سنگی نیز بر روی قبر است كه این عبارت
بر
روی آن منقور است : «قبر شعیای پیغمبر»
بابا فولاد حلوائی
گفتیم كه در قرن هفتم و هشتم و حتی
در زمان صفویه تاقرن یازدهم عده ای از عرفاء و
صوفه بنام «بابا» شهرت دارند . كه از آنجمله
:
بابا فولاد حلوائی كه عده ای معتقدند كه تختگاه
او در این زمین متبرك بود و به همین جهت آنجا را
تختگاه بابا فولاد بو بعداً تخت فولاد گفتند .
شرح حال این باباها عموماً مجهول و
آنچه در همه مشتركی است تصوف و عرفان است و ظاهراً
عده ای از آنها شیعه اثنی عشری بوده ا ند
مانند :
بابا ركن الدین، بابا فولاد و بابا شیخ علی و . .
.
جناب یوشع
یوشع از پیغمبران بنی اسرائیل است
كه در زمین لسان الارض مدفون گردیده است و آن
مربوط است به زمانیكه كورش پادشاه ایران یهودیان
را
از اسارت بابل نجات داده و به ایران كوچ داد و
جماعتی از آنها را در اصفهان ساكن گردانید . دو تن
از پیشوایان مذهبی آنان و از
پیغمبران بنام جناب
شعیا و جناب یوشع در اصفهان مرده و بخاك رفتند .
اولین در امامزاده اسماعیل در محله گلبهار (گلبار)
از متفرعات
یهودیه قدیم مدفونست و قبر او معین و
معلوم می باشد و دومین در تخت فولاد در اراضی لسان
الارض آنهم معلوم و معین و زیارتگاه بود و
قبر
داخل اطاقی بوده و مردم بزیارت آنجا می رفتند .
اخیراً در توسعه یافتن تكیه شهداء (گلستان شهداء )
كلیه آثار لسان الارض را كه
برخی از آن مربوط به
زمان دیالمه بوده و آثار دیلمی در آن ظار بود و
همچنین مقبره جناب یوشع علی نبینا و آله و علیه
السلام و همچنین
اطاق مربوط به اعقاب علامه فقیه
مفسر ادیب شارح نهج البلاغه و مفسر قرآن یعنی
میرزا محمد باقر نواب لاهیجی را خراب كردند و دیگر
اثری از آن باقی نماند .
اگر جناب یوشع همزمان با استرخاتون
مدفون در قریه پیربكران باشد و احتمالاً مقدم بر
اوست زمان او مربوط به بیست قرن قبل خواهد بود
زیرا یكی از كتیبه های بقعه استرخاتون كه بزبان
عبری است سال (3890) از خلقت حضرت آدم علیه السلام
را معین می كند كه تا این سال
یعنی سال 1409 قمری
یك هزار و نهصد سال تمام خواهد شد .
مساجد تخت فولاد
زمین تخت فولاد بالاخص قسمت معروف
به لسان الارض متبرك و در نزد مومنین و مقدسین از
زمینهائی است كه امید استجابت دعا در آن
بیشتر از
جاهای دیگر است . در قرون هشتم تا دهم تعداد زیادی
خانقاه و تكیه از طرف عرفاء و صوفیه در آنجا
برقرار بود كه در آن جمعی از
عباد و زهاد بعبادت و
نماز و دعا و ذكر اوراد مشغول بوده اند و متاسفانه
در طول تاریخ آن خانقاه ها یكی پس از دیگر خراب
گردیده است .
از قرن دهم كه سلاطین صفویه روی
كار آمدند و بخصوص زمان شاه عباس اول كه حقاً او
را كبیر گفته اند ساختن مسجد جهت عبادت بوسیله
بزرگان و متمكنین در اصفهان و سایر شهرهای ایران
رواج گرفت . بهمین جهت در تخت فولاد كه محلی آرام و
خلوت بود و مومنین می
توانستند در آنجا با فكر
آسوده و خیال راحت عبادت كنند نیز شبستانهائی
ساخته شد . بعضی از این مساجد و شبستانها كه از آن
تاریخ تا كنون
ساخته شده است بقرار زیر است :
1- مسجد تكیه میر محمد اسماعیل
خاتون آبادی:
مرحوم میر محمد اسماعیل مدرس خاتون
آبادی در تخت فولادی مدرسه ای بنا كرد كه خود نیز
در آنجا مدفون گردید . برای این مدرسه در
قسمت
جنوبی مسجدی طرح انداخت ، تاریخ ساختن مدرسه قبل
از 1116 هجری یعنی سال فوت مرحوم خاتون آبادی می
باشد.
2- مسجد تكیه آقا میرزا محمد باقر
چهار سوقی ، صاحب روضات الجنات :
شبستانی در سمت جنوب تكیه جهت
عبادت و احیاء در شبهای جمعه و همچنین برگزاری
مراسم فاتحه خوانی و برگزاری مراسم هفته و چهلم
و
غیره بنا گردیده است .
3- مسجد حضرت امام حسن علیه السلام
:
در سالهای اخیر در قسمت جنوب تكیه
خاتون آبادی عده ای از اهالی تخت فولاد زمین
قبرستان را تصرف نموده و در آنجا خانه ساختند و هم
طرح مسجدی كوچك انداخته و آن را بنام حضرت مجتبی
امام حسن علیه السلام نامیدند .
4- مسجد تكیه آقا حسین
خوانساری :
در سمت جنوب غربی تكیه (شبستان )
جهت نماز واحیای شبهای جمعه .
5- مسجد تكیه حاج محمد حسین
كازورنی :
در قسمت جنوب غربی تكیه شبستان
آجری و آبرومندی است كه در موقع ساختن تكیه آنجا
نیز بنا گردید و شبهای جمعه در طول سال مراسم
دعای
كمیل و نماز جماعت در آنجا انجام میگیرد .
6- مسجد ركن الملك (میرزا سلیمان
خان ) :
مهمترین مسجد در مزار تخت فولاد
است كه بوسیله مرحوم ركن الملك شیرازی نایب
الحكومه اصفهان در سال 1320 (تقریباً) در اول تخت
فولاد بنا گردیده است . شرح آنرا در كتاب نفیس
گنجینه آثار تاریخی اصفهان مطالعه فرمائید .
7- مسجد تكیه حاج آقا مجلس خادم
الشریعه (شبستان) :
كه متاسفانه در سالهای اخیر در
موقع احداث خیابان این شبستان نیز خراب شد وقبلاً
شبهای جمعه در آنجا مراسم دعا و احیاء و قرائت
دعای
كمیل بوسیله مرحوم حاج آقا شمس الدین خادمی
اجرا می شد.
8- مسجد مصلی :
در قرون اولیه اسلام همانگونه كه
هر محله ای جهت خود گورستانی مخصوص داشت بهمین
كیفیت مصلائی نیز داشته كه نماز عید را عموماً
در
آنجا اقامه می كردند از آنجمله :
1. مصلای بید آباد بنام قبله دعا
كه اكنون نیز محله ای بهمین نام معروف است و
قبرستان آنجا را در سال 1331 ه.ش به بعد از بین
بردند .
2. مصلای خواجو (حدود امامزاده
باقر)
3. مصلای طوقچی (جنب منار باغ
قوشخانه و ظاهراً محل مسجد قبا صورت یا قباسوخته )
4. مصلای لبنان حدود شاهزاده
ابراهیم واقع در محله مستهلك .
5. مسجد مصلی در اراضی تخت فولاد .
این مسجد از حیث وسعت و اهمیت
جهانی بر سایر مصلاهای اصفهان برتری داشته و
عموماً جهت نماز استسقاء در آنجا جمع می شده اند .
در قسمت جنوبی این مسجد مقصوره كوچكی (جای محراب
امام جماعت و منبر) داشت كه مربوطه به زمان آق
قویونلوها و شاید یكی دو
قرن قبل از آنها بوده و
در طول تقریباً هفت قرن از آسیب زمان محفوظ مانده
بود لكن متاسفانه در سالهای اخیر آنجا را خراب
كردند و ندانسته
یكی از آثار تاریخی این سرزمین
مقدس و مسجد را از بین بردند .
در گرداگرد این مسجد دیواری كشیده
بودند كه صحن مسجد از دیگر اراضی مجزا باشد در طول
قرون متمادی این حصار احتیاج به تعمیراتی
پیدا كرد
كه بوسیله مردمان خیر و نیكوكار و مومنین به هدایت
وراهنمائی علماء بزرگوار تعمیرات انجام گردیده است
.
از آنجمله در حدود سال 1300 بوسیله
مرحوم حاج محمد تقی نقشینه تاجر نیكوكار و در
سالهای 1360 به بعد براهنمائی مرحوم حجه
الاسلام
آقا شیخ محمد باقر زند كرمانی و به كمك و مساعدت
مالی مردم دیندار تعمیرات اساسی و كلی در دیوارهای
مسجد انجام شده و در
طرف شرق و غرب جهت آن گلدسته
بنا كردند . شبستان مسجد مزبور نیز از آثار حاج
محمد تقی نامبرده است . آب انبار داخل مسجد نیز
مربوط به یكی دو قرن قبل از این تاریخ می باشد .
در سالهای اخیر دیوار اطراف مسجد
تجدید گردیده لكن متأسفانه مقصوره قبلی را ندانسته
منهدم كرده و قسمتی از فضای مسجد را نیز از
مسجد
بیرون انداختند و در نتیجه فضای مسجد كوچكتر از
اول گردید . این مسجد دارای چهار درب می باشد .
1- درب شمالی محاذی قبور سادات
بهشتی
2- درب جنوبی داخل تكیه مرحوم آقا
میرزا محمد باقر چهارسوقی
3- درب غربی در خیابان موسوم به آب
250
4- درب شرقی مقابل مدرسه راهنمائی
كه شهرداری زمین آنجا را به آموزش و پرورش واگذار
كرده و آنان در این محل مدرسه ای ساختند .
آب انبار
چون معمولاً آب چاههای تخت فولاد
شور بوده و قابل شرب نمی باشد از اینرو جهت آب
آشامیدنی از آب انبار استفاده می شد كه در فصل
بهار
و بارندگی آنها را از آب انباشته و در فصل
تابستان و پائیز از آن استفاده می كردند و جهت آب
حوض و حوضخانه از چاهها استفاده می شد .
آب
انبارهای تخت فولاد
از اینقرار است :
1. آب انبار تكیه كازرونی كه در
خارج تكیه ساخته شده و ساختمان آن مربوط به سال
1342 هجری قمری هنگام ساختن تكیه می باشد .
2. آب انبار تكیه حاج آقا مجلس كه
گاهی آنجا را تكیه آقا سید ابوجعفر نیز می خوانند
و در خارج تكیه قرار داشت و در موقع احداث خیابان
شهرداری وقت آنرا منهدم ساخت . تاریخ بنای آن در
قرن دهم بوده و بوسیله مرحوم حاج آقا مجلس خادم
الشریعه تعمیر گردیده بود.
3. آب انبار لسان الارض كه در قسمت
غربی لسان الارض قرار داشت و ساختمان آن مربوط به
قرن 11 واحتمالاً قرن 10 و یاكمی جلوتر
می
باشد .
4. آب انبار مسجد ركن الملك داخل
مدرسه ركن الملك كه مدخل مسجد نامبرده بوده و
ساختمان آن مربوط به سال 1325 پس از اتمام ساختن
مسجد می باشد .
5- آب انبار سمائیان از بناهای
مرحوم سمائیان (مرحوم حاج ملاحسین بزاز معروف به
سمائیان از تجار محترم و بازرگانان متدین اصفهان
)
وی در سالهای اخیر یعنی بعداز سال 1360 قمری در
تخت فولاد بنای آب انباری نمود . محل این آب آنبار
در سمت راست راهی است كه
از تكیه میرزا ابولامعالی
كلباسی جهت تكیه ملك میرود قبر خود آن مرحوم نیز
در سمت غربی آب انبار نامبرده قرار دارد .
6- آب انبار مسجد مصلی كه از آثار
عهد صفوی وشاید قبل از آن است ، این آب انبار در
اول قرن چهاردهم بوسیله حاج محمدتقی نقشینه
تعمیر
گردید و كتیبه آن بخط خوشنویس معروف مرحوم
عبدالرحیم افسر می باشد .
7- آب انباری كه در قسمت
غربی تكیه بابا ركن الدین قرار داشت و ظاهراً
ساختمان آن مربوط به قرن نهم و یا دهم مینمود و در
سالهای
اخیر جزو ساختمانهای وابسته بفرودگاه قرار
گرفت و خراب شد قبور چندتن از مشایخ و
بزرگان صوفیه عهد صفوی در مجاورت آن قرار
داشت كه
نویسنده آنها را دیده بودم .
از موقعیكه لوله كشی آب در شهر و
خارج بوسیله سازمان آب و فاضلاب اصفهان انجام
گردید ، دیگر نیازی بوجود آب انبارهای نامبرده
نبود
و كلاً متروك و بدون استفاده گردید . باید
كلیه ادارات و مسئولین آنها را بعنوان حفظ آثار
ملی و میراث فرهنگی نگاهداری كنند و ازمحو و
خرابی
آن به وسیله هر دستگاهی جداً ممانعت نمایند .
غسالخانه
از
وقتیكه گورستانهای داخلی شهر یكی پس از دیگری
متروك و دفن در آنها عرفاً و قانوناً ممنوع شد
احتیاج به غسالخانه در تخت فولاد یعنی
مزار عمومی
شهر احساس گردید . از اینرو از طرف یكی از تجار
متدین و خدمتگزار به اجتماع و دین در قسمت شمالی
تكیه خاتون آبادیها
كه تقریباً اول اراضی تخت
فولاد محسوب می شد مغسل آبرومندی بنا نمود كه تا
سال 1404 ه. ق دائر بود و سپس متروك و بوسیله برخی
افراد تخریب شد.
تقسیم
بندی تكیه های تخت فولاد
:
تكیه های واقع در تخت فولاد را بر
چهار دسته تقسیم می كنیم :
الف : آنها كه فقط نامشان را می
دانیم لكن خود تكیه و آثار آن از بین رفته است .
ب : تكایای عهد صفوی
ج: تكایای دوره قاجاریه
د: تكایای ساخته شده بعد از
قاجاریه
این تكیه ها عموماً فاقد گنبد
كاشیكاری و تزئینات معماری و بیشتر ساده است .
قدیمی ترین قبر در گورستان تخت فولاد
:
در اینكه زمین تخت فولاد ولسان
الارض قبل از سلاطین صفویه گورستان بوده سخنی نیست
. شاردن فرانسوی و دیگران این نكته را
بصراحت در
كتابهای خود ذكر نموده اند . اما متاسفانه در اثر
گذشت زمان و بی توجهی مردم و همچنین سیل و
بارندگیها و دیگر عوارض
بسیاری از قبور بزرگان و
دیگران را ساكنین تخت فولاد و غاصبین اراضی آنجا
از بین بردند و بصورت خانه و باغ در آوردند اما
آنچه مسلم
است و قبور آنان مربوط به قبل از سلاطین
صفوی می باشد بدین قرار است :
1- فولاد دیلمی (بابا فولاد) مربوط
به اوایل قرن پنجم هجری قمری .
2- سكاكی عالم معروف (ابویعقوب
یوسف بن ابی بكر) مولف مفتاح العلوم متوفی در رجب
626 ه.ق بنا بقولی .
3- رضی الدین علی لالا غزنوی شاعر
عارف مشهور متوفی بسال 643 ه.ق
4- بابا ركن الدین بیضاوی عارف
مشهور متوفی بسال 769 ه.ق
5- بابا بیات از عرفاء قرن هشتم
6- بابالكات از عرفاء قرن هشتم
7- در اول تخت فولاد جنب غسالخانه
چند قبر موجود بود كه تاریخ آنها مربوط به اوائل
قرن دهم هجری و یكی از آنها را كه بر روی نهر آب
انداخته بودند سال 950 واندی بود .
