این مسجد بى نظیر هم كه شاهكار دیگرى از معمارى و
كاشى كارى قرن یازدهم هجرى است به فرمان شاه
عباس اول در مدت هیجده سال
بنا شده و معمار و بناى مسجد استاد محمدرضا اصفهانى بوده است.
تزئینات كاشى كارى
آن در داخل از ازاره ها به بالا همه از كاشى هاى
معرّق پوشیده شده است باستان شناسان خارجى در
مورد عظمت
معمارى این مسجد گفته اند: «به سختى
مى توان این بنا را محصول دست بشر دانست». شیخ
لطف الله ازعلمای بزرگ شیعه در لبنان
امروزی
بود كه به دعوت شاه عباس اول در اصفهان
اقامت گزید. این مسجد به منظور تجلیل از مقام
او و برای تدریس و نمازگزاری وی
احداث شد.
مسجد شیخ لطف الله یكى از زیباترین آثار تاریخى
اصفهان كه چشم هر تماشا كننده اى را خیره مى كند و
نسبت به هنرمندانى كه در انجام آن
دخیل بوده اند
به اظهار تحسین و اعجاب وا مى دارد. مسجد شیخ لطف
الله كه در ضلع شرقى میدان نقش جهان و مقابل
عمارت عالى قاپو
واقع شده و به واسطه كاشیكاریهاى
معرق داخل و خارج گنبد و كتیبه هاى بسیار زیباى خط
ثلث كه مقدارى از آنها به خط علیرضاى تبریزى
عباسى
است از زیبایى و ظرافت كمتر نظیر دارد. این مسجد كه
شاهكارى از معمارى و كاشیكارى ایران در نیمه اول
قرن یازدهم هجرى
است به فرمان شاه عباس اول
ساختمان آن شروع شده و سر در زیباى آن در سال 1012
هجرى به پایان رسیده است. سال اتمام بناى
مسجد و تزیینات كاشیكارى آن و نام استاد سازنده آن در
داخل محراب معرق نفیس مسجد به خط نستعلیق سفید بر
زمینه كاشى لاجوردى به
این ترتیب ذكر شده است.
درباره وجه تسمیه مسجد شیخ لطف الله باید گفت كه
شیخ لطف الله اصلاً كه از مردم میش از قراى جبل
عامل یعنى جبل لبنان حالیه بوده
است وخاندان او
همه از فقهاى امامیه بوده اند چنانكه پدر وجد وجد
اعلا و پسرش همه به این عنوان اشتهار داشته اند. به
مناسبت سعى بى
اندازه پادشاهان صفوى در ترویج
احكام مذهب تشیع و تشویق و اكرام فقهاى آن، شیخ
لطف الله میسى عاملى نیز مانند جمع كثیر دیگرى از
علماى بحرین و جبل عامل در اوایل عمر از موطن خود
به قصد ایران عازم شد و ابتدا در مشهد مقدس اقامت
گزید و در آنجا پس از استقاضه
از محضر علماى ارض
اقدس از حمله ملا عبدالله شوشترى از جانب شاه عباس
بزرگ به خدمت آستانه رضوى برقرار گردید و تا تاریخ
فتنه
ازبكان و دست یافتن ایشان بر مشهد در آن شهر
مقیم بود. سپس از شرایشان به قزوین پناه جست و در
آنجابه كار تدریس مشغول شد، شاه
عباس او را از
قزوین به اصفهان آورد و در سال 1011 هجرى در جنب
میدان نقش جهان مدرسه و مسجدى را كه هنوز هم به
نام او
شهرت دارد براى محل تدریس و اقامت و امامت
وى پى نهاد و انجام این كار تا 1028 هجرى طول كشید
و در حین اتمام همین ساختمان بود
كه شاه عباس در
قسمت جنوبى میدان نقش جهان كه اكنون به نام میدان
شاه شهره است طرح انشا جامع اعظم پادشاهى یعنى
مسجد شاه را
ریخت.
بعد از آنكه مدرسه و مسجد شیخ
لطف الله براى تدریس و نمازگزارى او مهیا گردید.
این مرد جلیل محترم در آن مدرسه كه امروز وجود
ندارد مقیم شد و در مسجدى كه براى معرفى آثار هنرى
ایران خوشبختانه صحیح و سالم مانده و آرزمندیم
قرنهاى دیگر نیز با مراقبت
فرزندان
ایران جاویدان
بماند، به امامت و تدریس مشغول گردید و شاه عباس
براى وجه معاش او وظیفه اى معین و مقرر داشت.
تاریخ
وفات شیخ لطف الله را مولف كتاب مجمل
التواریخ در سال 1032 یعنى در همان سالى كه بغداد
به تصرف شاه عباس درآمده است مى
نویسد.
همچنین در
عالم آراى عباسى تاریخ فوت او را مولف این كتاب در
ذیل واقع سال 1032 آورده است و صریحاً مى گوید كه
شیخ لطف
الله میسى جبل عاملى در اوایل این سال و
قبل از سفر دارالسلام بغداد كه هنوز ایات جلال در
ییلاقات فیروزكوه بود در اصفهان مریض گشته
به عالم
بقا پیوست.
گنبد مسجد شیخ لطف الله یكى از چند گنبد یك پوششى زمان صفویه است كه با
ارتفاع كم پوششى مناسبى براى صحن كوچك آن به شمار
مى رود. از طرفى بلندى آن تا آن اندازه ای است كه بتواند در كنار میدان بزرگ
خود نمایى كرده و بر آن فضا مسلط باشد. خمیدگى
گنبد از
نقطه برآمدگى بزرگ ناگهان به سمت داخل گراییده و راس گنبد را تشكیل داده است
و این فشار زیاد را دیوارهاى قطور مسجد تحمل مىكند.
قطر دیوارها كه از پنجرههاى دیوار اندازهگیرى
شده در حدود 70و1 سانتیمتر است دیوارهاى داخلى از
یك هشت ضلعى شروع مىشود.
این هشت ضلعیها هر یك به
وسیله كاشیهاى طناب مانند فیروزهاى محصور شده و
خطوط بسیار زیبا كه از آثار علیرضا است مانند قابى
هر
یك از اضلاع هشتگانه را در میان مىگیرد این
خطوط از كاشیهایى به رنگ سفید خیره كننده در میان
كاشیهاى آبى تیره به كار رفته ا
ست و
زاویه هایى كه از این هشت ضلع به وجود آیند
پایه خمیدگى بزرگ را تشكیل مىدهند لكن انحناى
تدریجى گنبد نقطه شروع انحنا و دایره
بزرگ گنبد را
از نظر پنهان مىكنند.
خمیدگى گنبد را دیوارهاى
بادبادك شكل زاویه دارى به اضلاع هشت گانه وصل مىكند.
قسمت بعدى به سمت خمیدگى به اندازهاى عادى و
یكنواخت بزرگ گرایش دارد سرتا سر این خمیدگى به
اندازهاى عادى و یكنواخت است كه به ندرت احساس
شده یا به چشم مىآید. كاشیكارى
پوشش داخلى گنبد
از ابتدا تا انتها تقریباً به یك اندازه بود و
تزیین گنبد را تشكیل مىدهد. دیوارهاى جانبى صحن
مسجد با گل و بوتههاى متصل به هم به رنگ آبى در
یك متن كرمیرنگ تزیین شده است.
زاویههاى فوقانى
دیوارهاى جانبى از گل و بوته هایى كه طرح آن با
سایر قسمتها تفاوت كلى دارد پوشیده شده و تنوع
خاصى به تزیین كلى
صحن بخشیده ودر اولین نگاه نظر
بیننده را جلب مىكند. زیبایى كاشیكارى این مسجد
اعم از كاشیهاى معرق خود تنوعى است دلپذیر كاشى
معرق ظریفترین نوع كاشى و متعلق به قرن هفدهم است.
در حقیقت كاشى معرق نوع ظریفى از كاشى هفت رنگ قرن
پانزدهم و شانزدهم
است. تزیینات سطح داخلى گنبد
عبارت است از ستارههاى بسیار بزرگ مكرر به رنگ
زرد طلایى كه با طرح درهمى از پیچكهاى به هم
پیچیده پوشیده شده.
طرح و ترسیم این مسجد و نقشه
قالیهاى اردبیلى منبع الهام مشتركى دارند. ضمناً
شباهت بسیار نزدیك با تزیینات مسجد شاه
دارد،
كاشیكارى بقیه گنبد از طاق رومیهایى تشكیل شده كه
هر یك شامل گل و بوتههاى زیبایى است.این گل بوتهها
در پارچه بافى هم به
كار رفته و هم اكنون نمونه
هایى از آن وجود دارد.
روشنایى داخل این مسجد نیز
قابل توجه است. در اطراف گنبد به فواصل روشنایى
داخل این مسجد نیز قابل توجه است.
در اطراف گنبد
به فواصل منظم سوراخهایى در قطر گنبد تعبیه شده كه
به وسیله پنجرههاى گچبرى از داخل و
خارج مسدود مىشود.
این گچبریها عبارتند از طرحهاى منظمى كه به نسبت
مساوى فضاى خالى در میان آنها وجود دارد. مجموع
نورهایى
كه از این پنجرهها به داخل مىتابد
زیبایى آسمانى و خیالپرورى به تزیینات كلى صحن مىبخشد.
كوچكترین نقطه ضعفى در این بنا دیده
نمىشود
اندازهها بسیار مناسب نقشه طرح بسیار قوى و زیبا
به طور خلاصه توافقى است بین یك دنیا شور و هیجان
و یك سكوت و آرامش
با شكوه كه نماینده ذوق سرشار
زیباشناسى بوده و منبعى جز ایمان مذهبى و الهام
آسمانى نمىتواند داشته باشد.كتیبههاى زیبایى كه
علیرضا بر داخل و خارج این مسجد نگاشته زیباترین
خط زمان خود است نابغهاى كه این همه شكوه و جلال
زیبایى و هنر را به این مسجد
بخشیده كسى است كه
سمت چپ و راست محراب را امضا نموده و خود رافقیر
حقیر محتاج به رحمت خدا محمد رضا بن استاد حسین
بناى
اصفهانى معرفى كرده است و بعد از نام او
تاریخ 1028 هجرى (1618 میلادى) دیده مى شود.
