|
عالی قاپو |
|
 |
این قصر
كه نمونه منحصر به فردى از معمارى كاخهاى عهد صفوى است، در اوایل قرن یازدهم هجرى به فرمان شاه عباس
اول ساخته شد
و شاه صفوى سفراء و شخصیت هاى
عالىقدر را در این كاخ به حضور مى پذیرفته است.
این كاخ داراى 5 طبقه است كه هر طبقه تزئینات مخصوص دارد. در زمان شاه عباس دوم به بناى اصلى
افزوده شده و شاه و میهمانانش
از تالار همین
عمارت، مناظر و چوگان و چراغانى و آتشبازى و
نمایش هاى میدانى را تماشا مى كردند.
این قصركه«دولتخوانه مباركه نقش جهان» و «قصر
دولتخوانه» نام داشت، نمونه منحصر به فردی از
معماری كاخ‌های عهد صفوی
است.
مینیاتورهای
هنرمندانه رضا عباسی ،نقاش معروف عهد شاه
عباس،
نقاشی‌های گل و بوته، شاخ و برگ، اشكال
وحوش و طیور و
گچ بری های زیبای آن به شكل
انواع جام و صراحی در تاق‌ها و دیوارها تعبیه
شده است گچ بری های اتاق صوت با هدف
آكوستیك طراحی و
اجرا شده‌اند تا نغمه‌ها و
صداها به طور طبیعی و دلنشین شنیده شوند.
عالی قاپو به دو صورت تلفظ
گردیده كه براى هر كدام وجه تسمیه اى است. آنچه
بیشتر در مورد محاورات و مكاتبات متداول می باشد
عالى
قاپو است كه مركب از كلمه عالى و قاپوى تركى
به معنى در می باشد یعنى باب عالى و مراد اینست
همان طور كه در عثمانى باب عالى
معمول بوده بین
ایرانیان شیعه هم چنین یابى وجود داشته كه مانند
باب عالى عثمانیه ا مورد احترام بوده است و از این
رو كلیه كسانى كه می
خواستند وارد عالى قاپو شوند
باید خم شده آستانه را بوسیده و داخل شوند و حتى
شاه عباس هم هنگام دخول باین عمارت از اسب پیاده
می
شده است. گذشته از این عالى قاپو محل تحصن
مقصران و گناهكاران بوده كه هر جانى و یا گناهكارى
كه وارد درب عالى قاپو می گردید
كسى نمی توانست او
را از آنجا بیرون بیاورد مگر به امر شاه صفوى و
خلاصه عالى قاپو همان احترامى را داشت كه باب عالى
در عثمانى
داشت. و اما عده ای كه آنرا على
قاپو و على قاپو نوشته اند معتقدند كه هنگامیكه
شاه عباس كبیر درب نقره براى بارگاه حضرت
امیرالمومنین علیه السلام به نجف برد و نصب كرد
درى را كه در پیش آنجا نصب شده بود براى تیمن و
تبرك اصفهان آورد و در عالى قاپو
نصب كرد و از این
جهت آن را عالى قاپو و یا قاپى نامیده ند كه این
در منسوب به حضرت على بن ابى طالب علیه السلام است
و از این رو
مورد احترام شاه و مردم بود و حتى تا
چند سال پیش هم مردم در اطراف آنجا آش ها مى
پختند و نذوراتى می كردند و بزنجیر جلو در مزبور
رشته هائى بعنوان دخیل مى بستند و همانطور كه
گفته شد در زمان سلاطین صفویه جاى بست گناهنكاران
بود. در هر حال از هر دو نام و
وجه تسمیه
چیزیكه استنباط می گردد نصب این دو رفتارى كه در
مقابل آت در می شده مربوط به یك امر سیاسى بوده كه
همان استقلال صفویه
در مقابل عثمانی ها باشد.
و اما عمارت عالى قاپو بنیانش از زمان سلطنت
سلاجقه است و در زمان صفویه داراى آن همه زیبائى و
شكوه
شده است و درب آنرا شاه عباس بزرگ از نجف
اشرف آورده و از این جهت مورد احترام سلاطین صفویه
و مردم بوده است و چون این كاخ
در مقابل باب عالى
عثمانى ها قرار داشته فوق العاده در جهت عظمت و
زیبائى آن همت مصروف داشته اند. كاخ عالى
قاپو سه طبقه و هر
طبقه منقسم به دو طبقه اطاق است
كه در واقع شش طبقه می شود و چون از بام طبقه آخر
میتوان تمام مناظر شهر را دید خود بام را هم یك
طبقه حساب كرده اند و می گویند عالى قاپو هفت
طبقه است ارتفاع آن 48 متر و در 28 مترى داراى
ایوان بزرگى است كه در میان ستون
هاى آن حوض مسى
قرار دارد كه آب از آن فوران می كرده است.
گچبرى و نقاشیهاى عالى اطاق ها متعدد آن هر
بیننده را خیره می كرده و
اكثر گچبری ها بشكل بطرى
و شیشه هاى شراب است. این كاخ در غرب میدان
شاه است كه عرصه آن 386 متر طول و 140 متر عرض
است
در مقابل عالى قاپو مسجد شیخ لطف الله در شرق
میدان واقع شده است. شاردن فرانسوى كه سه
مرتبه باصفهان مسافرت كرده و
عمارت و كاخهاى دولتى
را دیده گفته است
عالى قاپو بزرگترین كاخى است
كه ممكن است در یك پایتخت وجود داشته باشد. پس می
توان گفت كه این كاخ در زمان صفویه از بهترین
كاخ
ها دنیا محسوب می شده است و از این رو محتوى بر
تمام مزایا و محاسن بوده و آنچه لازمه یك كاخ
سلطنتى بوده در آن وجود داشته
است.
عمارت عالى قاپو از دو قسمت
متمایز تشكیل شده است:
1-
قسمت جلویى و مدخل عمارت
2
- ساختمان اصلى كاخ
1 - قسمت جلویى ساختمان
از ساختمان اصلى جلوتر است و مدخل وسیع عمارت در
همین بخش واقع است. مدخل داراى تاق جناغى است
و در
دو طبقه طرفین آن درها و تاقنماهاى كوچكترى وجود
دارند. بالاى مدخل ایوانى هست كه از سه جهت باز
است و تاق چوبى دارد.
تاق ایوان بر 18 ستون
تراشیده قرار گرفته است. در زمانهاى گذشته به
هنگام ضرورت اطراف ایوان را باپرده مى پوشانیده
اند. حوضى با
لبه هاى مرمرین در وسط ایوان قرار
دارد كه فواره هایى دارد ؛ كف حوض را از مس
ساختهاند. از نوشتههاى جهانگردانى چون تارونیه و
شاردن چنین بر مىآید كه در گذشته دور، دیوار
انتهاى ایوان و سطوح ستونها آینه كارى بوده است.
بناى این ایوان یا به عبارت دیگر تالار
بر اساس
كتاب قصص الخاقانى در سال 1053 هجرى قمرى آغاز شده
در مدتى بسیار اندك به اتمام رسیده است. مدخل به
دهلیزى راه مى
یابد كه به صورت شمالى - جنوبى
ساخته شده. در پشت این دهلیز عمارت اصلى عالى قاپو
قرار دارد كه در آن مقابل مدخل كه از آن نام
بردیم
قرار دارد.
2
- بناى اصلى عالى قاپو از شش طبقه تشكیل شده است.
در طرفین در ورودى عمارت شش طبقه دو سكوى سنگى
وجود دارد. كتبه اى نیز
در بالاى این در
قرار دارد كه قسمتى از آن با گذشت زمان از بین
رفته است. كرباسى كه پس از در ورودى قرار گرفته
سقفى بلند به اندازه
مدخل جلویى ساختمان دارد. در
همین كرباس مقابل در ورودى عمارت اصلى درى دیگر با
دو سكو در طرفین هست كه كرباس را به حیاط
پشت
ارتباط مى دهد. بالاى این در پنجرهاى مشبك قرار
دارد كه از آن نور به داخل كرباس مى تابد. اتاق
هاى اطراف همین كرباس در
حقیقت محل ادارات دولتى
بوده است.
دو
راه پله مارپیچ در دو گوشه طبقه اول راههاى
ارتباطى را تشكیل مى دهند. بالاى طبقه اول چهار
طبقه هست كه هر دو طبقه علاوه بر
اتاقهایى كه
دارند داراى تالار بزرگ هستند. نخستین تالار به
وسیله درى بزرگ به ایوان بخش جلویى عمارت باز
مى شود. بر در دیوار این
تالار نقوشى زیبا و
رنگارنگ وجود دارد كه اغلب از آثار رضا عباسى است.
طبقه ششم تالارى بزرگ دارد كه
تماماً گچ كارى است. این تالار كه به اتاق صوت نیز
شهرت دارد، بر اساس شناخت فیزیكى صوت و انعكاس
آن
به نحوى ساخته شده كه مثل یك استودیوى مجهز به ضبط
صدا طنینهاى اضافى صدا را از بین مى برده است و
اصوات را به صورتى
صاف به تمام قسمتهاى تالار
مى رسانده است. دیوارهاى اتاقهاى اطراف نیز با
نقاشیهاى زیبا تزیین شده اند.
با
چند روش مختصر از سفرنامه پیترودولااله، جهانگرد
ایتالیایى كه در سال 1617 میلادى، هنگام روى
كاربودن سلسله صفویه به ایران
سفر كرده به معرفى
بیشتر عمارت عالى قاپو مى پردازیم:
... اتاقهاى كوچك به
اندازهاى از راههاى مختلف به یكدیگر مرتبط شده
اند كه به قرار گفته مستحفظ در عمارت پانصد در
كوچك به وجود
آمده است. زیبایى این عمارت بیشتر از
آن ناشى است كه تمام دیوارها از صدر تا ذیل تذهیب
و با مینیاتورهاى بسیار ظریف و الوان منقوش
شده
است و در بین طلاكاریها و رنگهاى مختلف در بعضى
نقاط روى دیوار كنده كاریهایى شده كه واقعاً
زیبایى خاصى دارد، مضافاً به اینكه
دایوارها
نمى دانم از گچ مخصوص با چه ماده دیگرى به وجود
آمده كه علاوه بر یكپارچگى و صافى، درخشش و جلاى
خاصى دارند و گویى
از حریر سفیدند و روى آنها نه
تنها خطوط سیاه كنده كارى شده بلكه برق طلا و رنگ
لاجوردى و رنگهاى تند دیگرى كه به كار رفته فوق
العاده جلب نظر مى كند.
به
اندازه اى سقفها زیبباست كه باید از طرف ما
ایتالیایی ها مورد تقلید قرار گیرد.
بعضى پنجره ها نیز واقعاً
شایسته تقلیدند. این پنجره ها غالباً در بالاى
اتاق واقع شده اند زیرا فقط براى گرفتن نور از
آنها استفاده مى شود و
به این ترتیب باز كردن
آنها مورد لزوم نیست.
در
داخل این عمارت، روى دیوارها به طور تك تك
چهارچوبى وجود دارد كه داخل آن را نقاشى كرده
اند.
اینك كه با كل عمارت عالى
قاپو آشنا شدیم، یادآورى این موضوع نیز خالى از
فایده نیست كه از پشت بام آخرین طبقه آن مى توان
منظره
عمومى شهر اصفهان را تماشا كرد.
| 
