|
جلفای اصفهان و آثار تاریخی آن
ارامنه مقیم جلفاى
اصفهان در ساحل جنوبى زاینده رود فرزندان ارامنه
اى به شمار مى روند كه در دوره پادشاهى شاه عباس
اول به فرمان
آن شهریار از مسكن اصلى خود جلفا در كنار نهر ارس به پایتخت وى كوچ داده
شدند. توجه مخصوص شاه عباس به ارامنه اصفهان سبب
شد كه ارمنیان شهرهاى دیگر ایران نیز به اصفهان روى آوردند و در اندك زمانى بر
جمعیت و وسعت جلفا افزوده شده و چون از پرتوكار و
تجارت ثروتمند شدند به ساختن خانه ها و كاروانسراها و كلیساهاى بزرگ همت
گماشتند از آن جمله خواجه نظر از بازرگانان معتبر
جلفا دو
كاروانسراى بزرگ بنیان گذاشت و نزدیك هفت هزار تومان به پول آن زمان صرف این
كار كرد. یكى دیگر از تجار بزرگ ابریشم به نام
خواجه آودیك نیز
در جلفا كلیساى زیبایى ساخت كه با چراغها و
قندیلهاى زرین و سیمین و تابلوها و تصاویر گرانبها
زینت یافته و تمام
مخارج آن را در حیات خود به عهده گرفت. این كلیسا كه در زمان شاه عباس به نام
كلیساى آودیك معروف بوده امروز در حاشیه خیابان
نظر
و میدان جلفا قرار دارد و به نام كلیساى مریم معروف شده است.
شادرن
تاجر و جهانگرد فرانسوى كه نزدیك چهل سال پس از
مرگ شاه عباس بزرگ در زمان شاه سلیمان صفوى به
اصفهان آمده درباره
جلفا می نویسد كه: بزرگترین محلات خارج شهر اصفهان است كه یك فرسنگ طول و یك
فرسنگ عرض دارد و از دو قسمت تشكیل می شود
یكى جلفاى قدیم كه در زمان شاه عباس اول ساخته شده و دیگرى جلفاى نو كه از
آثار دوره سلطنت شاه عباس دوم است. جلفاى نو از هر
جهت بر جلفاى كهنه برترى دارد زیرا كوچه هاى آن وسیع و مستقیم و پردرخت است.
جلفا پنج كوچه بزرگ دارد كه امتداد آنها از مشرق
به
مغرب است. بازارى خوب با چند حمام و دو كاروانسرا و یك میدان و یازده كلیسا
دارد. در جلفا از 3400 تا3500 خانه هست. خانه هاى
كنار زاینده رود را بسیار عالى و زیبا شبیه به عمارات سلطنتى ساخته اند. شاه
عباس اول و شاه صفى كه به ارامنه توجه خاص داشتند
مكرر به خانه هاى ایشان مى رفتند.
آنچه را
شاردن نوشته امروز هم مى توان ملاحظه نمود با این
تفاوت كه وسعت امروز جلفا خیلى بیش از سابق شده و
با آبادیهاى مجاور
آن منطقه وسیعى را در جنوب
اصفهان تشكیل می دهد اما تعداد ارامنه مقیم جلفا
خیلى كاهش یافته است. امروز در جلفاى اصفهان بیش
از پنجهزار ارمنى زندگى نمى كنند و سایر سكنه این
قسمت را ایرانیان مسلمان تشكیل مى
دهند اما
كلیساهایى كه شاردن به وجود آنها
اشاره مى كند در
سرجاى خود باقى هستند و معروفترین آنها كلیساى
وانك و بدخهم یا (بیت اللحم)
و مریم و استیفان و گریگور مقدس و
یوحنا و میناس و
نرسس و سر گیس و گیورگ (
كلیساى غریب ) است.
1 - كلیساهاكوپ یا
یعقوب مقدس قدیمترین كلیساى جلفاست. این كلیسا
بنا به مندرجات كتیبهاى كه بر در آن موجود
است در سال
1606-7 میلادى، برابر با 1014 هجرى
قمرى ساخته شده است. كلیساهاكوپ در گوشه صحن
كلیساى مریم واقع در محله میدان بزرگ
قرار دارد.
2
- كلیساى گیورگ كه به كلیساى غریب نیز شهرت دارد،
در محله میدان كوچك جلفا واقع است. این كلیسا پس
از كلیساهاكوپ از دیگر
كلیساهاى جلفا قدیمتر است
در این كلیسای باستانى سنگهایى نگهدارى مى
شود كه
پیش از آن در بناى عمارت اوچ كلیساى ایروان بوده
است. اوچ كلیسا در همان زمان از بین رفته بوده
است. كاشیكارى بالاى سر در كلیساى گیورك صحنه
اى
از زندگانى حضرت مسیح را
نشان مى دهد و در آن
كتیبه اى هست كه سال ساخت بناى كلیسا را 1168
ارمنى برابر با 1719 میلادى و 1131 هجرى قمرى بیان
مى
كند.
3 - كلیساى مریم نیز از
كلیساهاى باستانى جلفاى اصفهان است. سازنده این
كلیسا همان طور كه پیش از این گفته شد بازرگانى
ثروتمند
به نام خواجه آودیك بود كه نام دقیق او به
ارمنى خواجه اوتیك باباكیان بوده این كلیسا در
آغاز به كلیساى آودیك شهرت داشته و به
منظور
گسترده كردن كلیساى كوچك هاكوپ ساخت شده است.
خواجه آودیك در سال 1639 میلادى برابر با 1048
هجرى قمرى در
گذشته و در كلیساى مریم - عبادتگاهى
كه خود ساخته - مدفون است. این مرد مسیحى علاوه بر
ساختن این كلیسا در تكمیل بناى
كلیساهاى دیگر نیز
مشاركت داشته است.
4 - كلیساى بیت خهم یا
بیت اللحم نیز نزدیك كلیساى مریم است و در محله
بزرگ قرار دارد این كلیسا نیز به وسیله بازرگانى
مسیحى به
نام خواجه پطرس و یا خواجخ بیدروس ولى
جانیان كه در سال 1649 میلادى در گذشته و در همان
كلیسا مدفون است ساخته شده. تاریخ
ساختمان كلیساى
بیت خهم بر اساس كتیبه اى كه بر سردر جنوبى آن
موجود است 1077 ارمنى است. این سال با 1036 هجرى
قمرى و
1627-8 میلادى برابر است. معمارى زیباى این
كلیسا تزییناتى از طلاكارى و نقوشى از زندگانى
حضرت مسیح (ع) را در بردارد.
5
- كلیساى وانك زیباترین كلیساى جلفاست كه در
محل كلیسایى قدیمتر ساخته شده. این كلیسا كه به
زبان ارمنى آمنا پركیچ به معنى
منجى یا نجات دهنده
خوانده مى شود به نام كلیساى ((سن سور)) نیز شهرت
دارد.
ارامنه به فرمان شاه عباس اول
اجازه یافتند كه با آزادى كامل مراسم مذهبى خود را
اجرا كنند. كلیساها بسازند و علامت صلیب را در
بالاى
گنبدهاى كلیساها نصب كنند و ناقوس بزنند.
اكثریت ارامنه امروز كه تعداد آنهادر جلفا در حدود
5000 نفر است پیرو مذهب (
گریگوریان)
هستند و
پیروان كلیساى كاتولیك و پروتستان جلفا خیلى معدود
است و از چندین خانواده تجاوز نمى كند اما جمعیت
جلفا در عهد صفویه به
طوریكه مطلعین امروز ارمنى
اظهار مى دارند در حدود سى هزار نفر بوده است كه
فقط هزار نفر آنها كاتولیك و بقیه از دسته
گریگوریان
بوده اند.
در حومه
اصفهان در حدود سیصدنفر ارمنى در چهارمحال و حدود
12 هزار نفر در فریدن (
نواحى كوهستانى مغرب اصفهان
) به سر
مى برند. آبادیهاى محل سكونت
ارامنه در فریدن عبارتست از: نماگرد، قرقن، سواران، سینگرد،
خویگون علیا، سنگباران، زرنه، هزار
جریب، میلاگرد،
سرشگون، چیگون، درختك، هادون، خونك.
از
جمله نقاط باستانى دیگر جلفا قبرستان ارامنه است
كه در جنوب جلفا در دامنه كوه صفه قرار دارد. از
آغاز اقامت ارامنه در
جلفا تاكنون، هنوز آنان
مردگان خویش را در همین گورستان دفن مى
كنند. قبور
بسیارى از سفیران و بازرگانان مشهور اروپایى
كه در
اصفهان در گذشته اند هنوز در این گورستان همراه با
كتیبه هایى كه نام و شغل آنها را مى
نمایانند
موجود است.
در سالهاى اخیر یكى از
ارمنیان علاقه مند جلفا به نام آبراهام گوگنیان
تعدادی از كتیبه
ها و نقوش سنگهاى مهم قبور ارامنه
را نقاشى كرده
و مجموعه جالبى فراهم آمده است كه
در یكى از اتاقهاى جنب كلیساى وانك در معرض تماشاى
سیاحان قرار داده اند
.
| 
